Suriname

Op 21 februari was de dag aangebroken, dat ik pastor Esteban Pross weer naar huis zou brengen. Na zeven maanden in Nederland voor een medische behandeling die in Paramaribo niet mogelijk was, liet de dokter hem met een gerust hart weer gaan. Met Matthijs, die met Esteban inmiddels ook een stevige vriendschapsband heeft opgebouwd, stapten wij in het vliegtuig. Voor Matthijs was dit zijn eerste bezoek aan dit grote tropische land aan de monding van machtige rivieren; voor mij een weerzien met een bevolking en een kerk die ik ben gaan waarderen en een land dat ik in mijn hart gesloten heb. Ook deze keer werd ik daar weer in bevestigd: Suriname is een land waar de bevolking goedgemutst is, terwijl er zoveel fout gaat: inflatie, armoede, verdeeldheid, werkloosheid, moeizame politieke vernieuwing, gebrek aan kennis en deskundigheid. Niettemin heeft het land een enorm potentieel: vruchtbare grond, delfstoffen, rijkdom van het oerbos, diversiteit van bevolkingsgroepen. Het kunnen succesfactoren zijn, maar het zijn evenzeer kwetsbare zaken. De mensen zien met spanning uit naar de opbrengsten van de recente olievondsten voor de gewone bevolking. Iemand vertelde ons dat zijn verwachtingen niet hoog gespannen zijn: "het zou voor het eerst zijn als we winst weten te maken voor de gewone Surinamer."

Toch blijft de Surinamer lachen, genieten van eten en is altijd gastvrij. Het weerzien met bekenden geeft me een thuisgevoel: jongeren van de WJD, zoals Duncan en Urly, parochianen van de kathedraal en medewerkers van het bisdom, zoals Paul, Marilyn en Soetarseh. De bisschop, Karel Choennie, nodigt ons bijna dagelijks aan zijn tafel en we spreken honderduit over kerk en samenleving. Matthijs hoort met verbazing over het functioneren van de Surinaamse ambtenaren: hoe kan dat goedgaan?
Met de bisschop, mgr Choennie voor de bisschopstuin, een botanische tuin

We verdiepen ons in de pijnlijke geschiedenis van de slavernij en het plantagesysteem dat slechts winstgevend kon zijn over de ruggen van talloze slaafgemaakten. Peerke Donders werd van de plantages gejaagd als hij probeerde in contact te komen met deze mensen om hun het evangelie te verkondigen. Hij wilde hun een - in onze termen - besef van eigenwaarde geven, de kernwaarde van het doopsel. Volgens de meeste slavenhouders hadden ze daar geen recht op. Volgens pater Donders en zijn religieuze broeders en zusters wel. Pater Donders geeft uiteindelijk zijn leven aan de melaatsen in Batavia, aan de Coppename. Hij ligt begraven in de kathedraal, die tot basiliek verheven is.
De Petrus en Paulus kathedraal

Tijdens mijn bezoek geef ik een inleiding over synodaliteit aan de priesters en diakens van het bisdom - een bont gezelschap - waarna men onder leiding van het team voor de synode met elkaar in gesprek gaat over de eigen initiatieven en over de eigen ideeën over de toekomst mogelijkheden van de kerk: een SWOT analyse komt op tafel. Ik word uitgenodigd om op radio Immanuel, het radiostation van het bisdom, te spreken over de synode, de verschillen tussen Nederland en Suriname.

Natuurlijk trekken we er ook opuit: Peperpot is een voormalige plantage die nu een wellness resort is geworden: kanoën, fietsen, zwemmen en eten in een ontspannen sfeer. De apen in de bomen groeten ons en de vogels begeleiden ons. De kaaimannen laten zich gelukkig niet zien. We zien wel koffiebonen en cacaobonen als herinneringen aan een rijke plantagegeschiedenis. Een andere keer verblijven we in Republiek - de naam herinnert aan glorieuze tijden van het voormalige Moederland. Daar zijn veel vakantiehuisjes en ook daar kunnen we varen en wandelen, en tijdens het avondconcert van de talloze kikkers van ons avondeten genieten.
Esteban in zijn kantoor op het bisdom

In Groningen, op anderhalf uur rijden van Paramaribo, is er een nieuwe kerk gebouwd. Deze is gewijd aan Judas Thaddeus, maar omdat er uit de Haagse Sportlaankerk ramen van Thérèse van Lisieux aangebracht zijn, heeft de kerk een tweede patroon gekregen. Deze Franse zuster is immers patroon van de missie. De ramen zijn prachtig geplaatst en geven kleur naast de andere ramen die zicht bieden op de rivier en het oerbos daarachter.

Hoogtepunt van de reis is de hoogmis van zondag. De geloofsgemeenschap van de kathedraal omarmt de teruggekeerde plebaan Esteban met liefde en warmte . Men heeft hem enorm gemist. Dat is voelbaar. Men weet zich door hem gedragen, gevoed en getroost. In deze viering van de eucharistie besef ik de eenheid van de kerk en de nabijheid van Gods liefde. Met de volgende afspraak in mijn agenda voor 2023, gaan we weer naar huis, opgewarmd door de tropische zon en gevoed door het caraïbisch menu, maar bovenal geïnspireerd door de ontmoetingen.

Adrianus 500

In 1522, precies 500 jaar geleden, werd de eerste en enige paus van Nederlandse afkomst gekozen: Adrianus VI. Zijn wapenspreuk was: Patere et Sustine, (wees geduldig en houd stand).

Het pontificaat (pausschap) van Adrianus VI was van korte duur. Hij had een uitdagende en omvangrijke hervormingsagenda om de kerk te versoberen. En in de turbulente opkomst van de Reformatie bleef hij in verbinding met Luther en Erasmus. Daar zat niet iedereen in Rome op te wachten en hij riep als paus weerstand op. Er lijken overeenkomsten te zijn met het pausschap van vandaag de dag van paus Franciscus.

Wie was Adrianus van Utrecht, welke rol speelde hij in de geschiedenis, wat is zijn betekenis vandaag? De Projectgroep Adrianusjaar wil stil staan bij deze vragen in het Adrianusjaar 2022 – 2023 met lezingen, excursies en publicaties en wil ook aanhaken bij initiatieven als een expositie in het Catharijneconvent en een symposium in Rome.

Als aftrap is op 28 november 2021, de eerste zondag van het nieuwe kerkelijk jaar en de eerste zondag van de Advent, onze website www.pausadrianus500.nl gelanceerd.

Met dit bericht attenderen we je hierop, nodigen je uit deze site te bezoeken, je in te schrijven voor de nieuwsbrief en dit bericht door te sturen naar mogelijke belangstellenden. En uiteraard is iedereen van harte welkom bij de diverse programmaonderdelen die in de komende periode worden gepresenteerd.

Projectgroep Adrianusjaar
Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

Toespraak Piusalmanak Paleiskerk Den Haag, 24 november 2021

Fotografie: Rudolf Scheltinga

Dank aan het bestuur van Piusalmanak om mij voor deze inleiding uit te nodigen. Dank, Irene, voor je plezierige verwelkoming. Dank u wel hoogedelachtbare, voor de warme woorden waarmee u de samenwerking van de gemeente met de religieuze en levensbeschouwelijke organisaties beschrijft. Fijn dat u zo onder de indruk was van mijn biceps. Dat heb ik niet vaak van mensen gehoord. Ik wil twee woorden naast uw inleiding zetten die vanuit ons perspectief een bijdrage kunnen leveren aan die samenwerking die u voorstaat:

De ziel en de mens.
De crisis waar we getuigen van zijn, zou wel eens fundamenteler en langduriger kunnen blijken dan een stevige pandemie. Kim Putters van het SCP heeft gesproken van een veenbrand. Af en toe zien we orgiën van geweld, zoals de burgemeester van Rotterdam Aboutaleb afgelopen weekeinde het geweld benoemde. Smeulende kwesties komen tot heftige uitbarstingen. Er zijn fundamentele problemen, die het brede en diepe ongenoegen van mensen veroorzaken. Het gebrek aan cohesie en verbinding is niet zomaar op te lossen door met elkaar aan tafel te gaan. Waar gaat het gesprek dan immers over, wat doen we tijdens die ontmoetingen?

Aan het einde van Misdaad en straf beschrijft Dostojevski hoe de hoofdpersoon Raskolnikov een visioen krijgt. Daarin is de wereld ten prooi gevallen aan een virus dat de mens in bezit neemt, mensen worden demonisch en krankzinnig. Zij menen zelf de waarheid in pacht te hebben en ze komen tegenover elkaar te staan. Mensen beschuldigen en doden elkaar. Ze trekken tegen elkaar op en als legermachten gaan ze elkaar te lijf. De alarmklokken luiden en iedereen verkeert in grote onrust (vertaling van Lourens Reedijk, Athenaeum-Polak, 2009, p. 633-634). Dit lijkt op de beelden van de afgelopen periode en zeker van het afgelopen weekeinde. Het gebrek aan verbinding en cohesie heeft een ontwrichtende invloed op de samenleving. Hebben we een antwoord op deze onrust? Zal de samenwerking die de burgemeester voorstaat, een helende invloed hebben? Ik denk dat er meer nodig is.

De ziel
De eerste vraag die ik stel: hoe wordt de ziel van de mens gevoed? De ziel is het innerlijk van de mens waar hij/zij de diepste kern van zichzelf vindt, zijn roeping of opdracht in het leven, de relaties waarmee hij/zij in de wereld staat en zich verbindt met anderen. De ziel is de verzamelplek van gedachten, gevoelens en verlangens. In de ziel ligt de persoonlijkheid van de mens verankerd met zijn karakter en eigenschappen, zijn talenten. Die ziel wordt gevoed door de relaties waarin de mens leeft: de relatie met andere mensen, de relatie met de schepping, de relatie met de samenleving, de relatie met de Eeuwige. Daar ligt de voedingsbodem van de ziel. Wat krijgt de mens op dat niveau aangereikt om die ziel te verrijken?

Religies en levensbeschouwingen zijn rijk en krachtig in die voeding. Zij koesteren tradities van gedachten en ideeën over de mens en zijn/haar relaties. Zij bouwen aan gemeenschappen die dergelijke tradities en inhouden met elkaar delen. Zij hebben daar verschillende woorden en verhalen voor. Die woorden en verhalen voeden de mens. Het is ook een gedeelde traditie: mensen delen de verhalen met elkaar. Zij praten erover, zij vieren die verhalen, zij hebben rituelen om die verhalen in symbolen uit te drukken. In het ritueel van het breken en delen van het Brood herkennen christenen de aanwezigheid van Christus die hen verbindt met de eeuwige Vader. Verbinding is dan geen prestatie, maar een geschenk. Religies reiken dergelijke gedachten aan als inspiratiebron.

Kerken zijn vanuit het verleden bekend als normgever. Die functie is weggevallen. Daar kunnen we blij mee zijn als moderne, autonome en vrije menen, maar als er geen instantie in de plaats komt die met authentiek gezag waarden als fundament voor normen en gedrag aanreikt, zijn we aan de goden overgeleverd, zeg ik maar. Ik snap dat niet alle kerkelijke en religieuze waarden gedeeld worden, maar een meer open en welwillende houding naar de waarden van religieuze en levensbeschouwelijke opvattingen en een gezamenlijke zoektocht naar de fundamenten van onze samenleving, kunnen de verbinding in diezelfde samenleving versterken. Als we de waarde van het leven serieus nemen, wat zijn dan de ethische consequenties? Als we verantwoordelijkheid nemen voor elkaar, geeft dat onze menselijke relaties meer betekenis. Het is natuurlijk ook de opdracht van religies en levensbeschouwingen om hun waarden te vertalen naar de samenleving toe. Zij moeten niet vanuit hun bolwerken pijlen van wijsheid op de mensen afvuren, maar ook daadwerkelijk met hen in gesprek gaan. Een inhoudelijke uitwisseling over waarden en ideeën van religies en levensbeschouwingen kunnen het denken en het broederlijk/zusterlijk omgaan met elkaar in de samenleving verrijken.

De mens
De tweede vraag: staat de mens nog wel centraal? De overheid heeft grote verantwoordelijkheden en de verwachtingen van de mensen zijn navenant groot. Ik heb bij de Prinsjesdagviering 2021 gepleit voor een meer bescheiden overheid die meer vertrouwen heeft in de veerkracht van de maatschappelijke organisaties en de mensen die deze dragen. Er is in de coronatijd ook veel goeds gebeurd tussen mensen. Ondanks de rellen van de afgelopen week moeten we dat niet vergeten.

De overheid loopt tegen grenzen aan. Allerlei overheidsinstanties, de belastingdienst, het UWV, de IND, WMO-ambtenaren, hebben taken en verantwoordelijkheden. Om die goed uit te voeren zijn protocollen, afspraken, strategieën en doelstellingen nodig. Bovendien moet gecontroleerd worden of er volgens die richtlijnen wordt gewerkt. Professionaliteit vraagt een eenduidige, krachtdadige en gecontroleerde aanpak. Problemen moeten worden aangepakt en daarbij zijn afspraken en regelgeving leidend. Natuurlijk moet de overheid werken volgens protocollen en modellen. Dat we de grenzen daarvan hebben gezien, hoef ik u niet uit te leggen. Ik wil geen verwijt maken, maar het is een systemisch probleem. Een aantal jaar geleden kreeg ik een rondleiding in de Raad van State. We liepen door de gangen en konden werkkamers bekijken en zittingszalen bezoeken. In de gang stonden de karretjes met stapels dossiers. De rondleider zei: ”We moeten ervoor waken dat we niet een samenleving van dossiers worden, maar steeds de mensen voor ogen houden, voor wie we werken.”

Ik denk dat religies en levensbeschouwingen een ander uitgangpunt hebben. Ook een strak gereguleerde kerk als de Rooms katholieke – en als kerkjurist weet ik daar wel wat van – heeft voortdurend waarden in het vizier die het welzijn van de gelovige vooraan plaatsen. In katholieke woorden: “het zielenheil is de hoogste wet.” Het herinnert aan het inzicht dat een wettelijk en bestuurlijk systeem moet erkennen dat het tekort kan schieten in concrete individuele gevallen. De wet kan onrechtvaardig uitpakken zeiden de Romeinse juristen en de Griekse denkers al. Juist als de mens centraal staat, betekent dit dat de regelgeving en de uitvoering daarvan dienstbaar zijn aan de mens. Het belang dat de mens geholpen en ondersteund wordt, moet groter zijn dan de angst voor misbruik.

Ook hierin zijn kerk, religies en levensbeschouwingen aanvullingen op de publieke sector. Samenwerking en ontmoeting behoeven inhoud: wie is de mens, hoe gaan we met elkaar om, hoe ziet onze leefomgeving eruit. Om het tot slot maar samen te vatten in de drie T’s van Paus Franciscus: Tierra, Techo, Trabajo: aarde, huis en werk. Dat zijn de fundamentele kaders voor het menselijk bestaan: hoe is onze leefomgeving, het klimaat, de schoonheid van de straten, de inrichting van de wijken, hoe groen? En vervolgens: hoe zijn de huizen en hoe wonen de mensen? En is er voldoende goed werk, zijn er professionele perspectieven voor jongeren, voor vrijwilligers, is er werk voor ouderen? Wordt er niemand door ziekte of handicaps uitgesloten? Dat soort vragen zijn dan aan de orde.

Hoogedelachtbare, beste Irene, dames en heren hier en thuis,
Bij het opbouwen van een samenleving is het vertrouwen in elkaar onmisbaar. We zien hoe dit steeds geringer wordt. Het dieptepunt vorige week in de Tweede Kamer zou moeten leiden tot een gewetensonderzoek van beleidsmakers, van de wetgever. Dat kan niet door protocollen en wetgeving hersteld worden. Dat kan slechts door menselijke relaties. De katholieke boodschap zoals die recent door paus Franciscus is verwoord, kan hier helpen: dat wij allen broeders zijn, ook onze tegenstanders, ook mensen van een andere politieke opvatting of een andere religie en levensbeschouwing. Zonder die beleefde broederschap kan de samenleving niet.

Kunnen we die broeder/zusterschap herstellen?
In Misdaad en Straf wordt het visioen van Raskolnikov verdreven door zijn liefde voor Sonja. Hij heeft daar veel aan getwijfeld, maar in zijn ballingschap vindt hij daarin troost. Herstel van relaties is de weg naar genezing. Daar staan we samen voor, als gemeente en als kerk, als samenleving en levensbeschouwing. We willen graag onze inhoudelijke bijdrage leveren. Daarom is dit een mooie ontmoeting, die wat mij betreft smaakt naar meer.

Ad van der Helm, voorzitter Haagse Gemeenschap van Kerken, voorzitter Stichting Prinsjesdagviering.
Den Haag, 24 november 2021

Gastles Week van Respect

Maandag 8 november heb ik een gastles gegeven op het Spinoza20first college in Amsterdam. Aan een gemengde groep van ruim dertig leerlingen heb ik gesproken over de Prinsjesdagviering. De leerlingen waren geïnteresseerd om te horen hoe religies een gezamenlijke boodschap kunnen brengen. Ik liet beelden zien van Paus Franciscus in Assisi en van de Minister-President die een kaarsje aansteekt. We spraken over de tien religies en levensbeschouwingen die aan de Prinsjesdagviering deelnemen. Op de vraag of iemand wel eens een kaarsje aansteekt, gingen bijna alle vingers omhoog. Dat je ook voor jezelf een kaarsje kunt opsteken, was voor hen nieuw, een openbaring. Mooi, dat ze dit wel al voor anderen deden.

De week van respect werd die ochtend in Den Haag geopend door Rabbijn Soetendorp die in zijn persoonlijk verhaal vertelde hoe keuzes van mensen anderen het leven kunnen redden. Respect vraagt keuzes en moed om tegen de stroom in je mening te laten horen. Zie ook https://weekvanrespect.nl/