Twee nieuwe publicaties
Mijn Leuvense activiteiten leverden recentelijk twee kleine publicaties op: een over het nieuwe strafrecht dat de Paus heeft afgekondigd. Ik heb er een stuk over geschreven voor het Mariënburg Magazine. Bovendien heb ik op het Blog Tocqueville, Religie en Democratie geschreven over vrijheid van godsdienst en de coronacrisis.
Ook kerken kregen tijdens de coronacrisis te maken met beperkingen in het houden van samenkomsten. Die beperkingen werden wel op een andere manier in het vat gegoten dan voor andere organisaties het geval was. Was de gekozen aanpak gerechtvaardigd? En wat kunnen wij terugkijkend zeggen over hoe deze aanpak heeft uitgepakt?
De ongekende maatregelen rond de coronapandemie hebben onze vrijheid begrensd. Wij moesten het doen met beperkingen in de bewegingsvrijheid, gesloten horeca, musea en theaters, een verbod op het houden van evenementen, de instelling van een avondklok voor het eerst in vredestijd, geen grote demonstraties. De regering nam beslissingen via uitzonderlijke bevoegdheden die het parlement goedkeurde, terwijl de wettelijke basis soms zo zwak was als één nacht ijs, zeker in het begin van de crisis. Ook religieuze organisaties namen hun maateregelen: geen publieke vieringen in kerken, synagogen moskeeën en tempels. Samenkomen in geloofsgemeenschappen werd tot een minimum beperkt.
Zelfregulering door kerken
De uitzonderlijke positie van kerken en andere religieuze organisaties heeft geleid tot een geanimeerd debat over de vrijheid van godsdienst. De minister van Eredienst greep niet direct in, maar trad in overleg met de vertegenwoordigers van de religieuze organisaties (CIO, CMO en andere koepelorganisaties) die hun eigen maatregelen namen en protocollen uitvaardigden. Deze vorm van zelfregulering leidde tot een drastische en ongekende inperking van het kerkelijke en religieuze leven.
Dat de religieuze achterban zich niet over de hele linie daarin kon vinden bleek bijvoorbeeld uit de corona-uitbraak rond enkele Haagse moskeeën in Den Haag in mei 2020 toen mensen ,ondanks de afgesproken beperkingen, elkaar toch opzochten. Ook zochten enkele christelijk gereformeerde en hersteld hervormd gemeenten de grenzen op door meer mensen in kerkdiensten toe te laten. Volgens eigen zeggen voldeden zij aan de basisregels en brachten zij geen mensen in gevaar. Het had een fel en bijwijlen agressief maatschappelijk debat tot gevolg, op straat, in de media en in de politiek.
Privilege of recht?
Hoe kan in Nederland worden aangekeken tegen godsdienstvrijheid? Is dit een privilege waar religieuze instellingen gebruik en eventueel misbruik van maken? Of is het een grondrecht dat de regering dient te beschermen? In de Tweede Kamer pleitte SGP-fractievoorzitter Kees van der Staaij op meesterlijke wijze voor een erkenning van het bijzondere karakter van godsdienstvrijheid (plenair debat 7 oktober 2020). In een interruptiedebat met Chris van Dam (CDA) legde hij uit waarom het uiting geven aan een geloofsovertuiging voor gelovigen meer is dan een hobby.
‘Stel je eens voor dat het waar is dat we een ziel hebben voor een eeuwigheid en dat het niet alleen gaat om het doorkomen van deze tijd, maar dat we daar ook een leven na willen ... Als dat allemaal echt waar zou zijn — ik geloof dat dat zo is — dan besef je in een keer hoe belangrijk dat is.’
In onze seculiere samenleving kunnen weinigen zich nog in een dergelijk standpunt inleven. Zoals Kardinaal Jozef de Kesel in zijn recente publicatie Geloof en godsdienst in een seculiere samenleving (2021) verwoordt: christenen en andere gelovigen kunnen in een seculiere samenleving niet meer uitgaan van de automatische geldingkracht van hun argumenten voor het bijzondere karakter van de godsdienstvrijheid.
Argumenten
Welke argumenten kunnen aangevoerd worden om duidelijk te maken dat de vrijheid van godsdienst geen privilege is, maar een fundamenteel recht? Waarom kan die vrijheid ook niet samenvallen met de vrijheid van meningsuiting? Het huldigen van een religieuze opvatting is voor gelovigen niet helemaal vergelijkbaar met het hebben van bepaalde seculiere opvattingen. Twee argumenten zijn hier doorslaggevend:
Het eerste is: een godsdienstige en religieuze overtuiging raakt de mens in zijn/haar diepste innerlijk. De overtuiging dat er een ‘God’ bestaat – die met verschillende woorden en beelden wordt aangeduid – is niet eenvoudigweg een persoonlijke mening. De werkelijkheid van God dringt zich op aan de gelovige vanuit zijn/haar ervaring van het leven zelf. Geloof is geen hypothese of een opvatting maar een beleefde relatie met een werkelijkheid die de zichtbare werkelijkheid overstijgt. Deze benadering zal door mensen zonder religieuze niet zonder meer herkend kunnen worden. Echter in een liberale, tolerante samenleving past de erkenning dat een ander paradigma dan het seculiere bestaat en dat dit bescherming verdient.
Het tweede argument sluit hierbij aan: een godsdienstige en religieuze overtuiging verbindt een gemeenschap van gelovige mensen. Deze gemeenschap komt bij elkaar om dit geloof te vieren en samen te beleven, om de gedachten rond dit geloof te verdiepen en elkaar te verrijken. Het samenkomen in kerken, tempels, synagogen en moskeeën vormt het hart van de gelovige overtuiging omdat een ieder daar het diepst de overtuiging kan beleven. Al zijn deze samenkomsten primair bedoeld voor de geloofsgenoten, zij zijn geen besloten bijeenkomsten; ook anderen mogen daar gastvrij onthaald worden.
Rechtsstatelijke bescherming
Godsdienstvrijheid betekent dat dit samenkomen niet zonder een gegronde wettelijke basis door overheidsingrijpen kan worden belemmerd. Daarnaast zijn er maatschappelijke initiatieven vanuit een religieuze inspiratie. Ook al zijn deze in hun activiteiten vergelijkbaar met niet-religieuze organisaties, de religieuze inspiratie leidt tot bestuurlijke en inhoudelijke keuzes die intrinsiek samenhangen met die overtuiging. Ook hier dient de overheid terughoudend te zijn om daar in te grijpen.
Godsdienstvrijheid is niet het privilege van nog bestaande zuilen. De verzuilde samenleving is reeds decennialang verdwenen. De eigen aard van de religieuze overtuigingen en het belang van religieuze samenkomsten en initiatieven voor die overtuiging vraagt rechtsstatelijke bescherming. De veerkracht van de religieuze overtuigingen, hun trouw aan het maatschappelijk engagement en de aandacht die zij aan zingeving besteden leveren een bijdrage aan de sociale cohesie die wij zo hard nodig hebben, zeker in het post corona tijdperk.
Kerken en andere levensbeschouwelijke organisaties hebben laten zien dat zij ook in coronatijd verantwoord met dit recht zijn omgegaan. Goed voorbeeld doet goed volgen.
Installatie als pastoor van Zoetermeer
Op zondag 12 september ben ik geïnstalleerd als pastoor van de H. Nicolaas parochie in Zoetermeer. In een hartelijke viering werd ik ontvangen door de parochianen. Onder hen waren vele bekende gezichten. Het voelde meteen erg vertrouwd. Met het pastoraal team zongen we "Als alles duister is, ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft." (Taizé). Na afloop was er een ontmoeting in het parochiecentrum, De Kapelaan. Een mooie start.
| Downloaden | Naam | Afspelen | Grootte | Duur | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Startdag | 4.3 MB | 3:43 min | |||
De volledige viering kunt u terugzien via onderstaande link op YouTube. Het bovengenoemde gezang is daar met beeld te beluisteren vanaf 43:45 tot 47:30.
Inzegening van de eerste steen van het crematorium
Op zondag 5 september ontving ik als geestelijk adviseur van de stichting RK begraafplaatsen PAX in verband met het honderdjarig bestaan van de begraafplaats St Barbara (Binckhorst) de bisschop en mgr Cavalli, de apostolisch nuntius, voor een feestelijke eucharistieviering. Veel nabestaanden waren gekomen om dit mee te vieren. Het was niet alleen een dankbare terugblik, maar ook een hoopvol uitzien naar de toekomst: de plannen voor een crematorium zijn zover gevorderd dat begonnen kan worden met de bouw van dit katholieke crematorium op de begraafplaats St Barbara. De eerste steen werd aan het einde van de viering gezegend.
Begraafplaats Sint Barbara
Tussen de A12, DTF autoverhuur en Bouwmaat Den Haag
achter een weggetje met poorten
fluistert het groen rond het sterretjesveld
bungelen gieters aan haken
strijkt de hand van een moeder, broer, dochter langs een foto
een naam
dansen Surinaams-Nederlandse dragers de kist tussen de hagen
zingt de trombone schor van later
Waar het waait
Waar de bloesem valt
tussen de graven
de engel waakt over het verstrooiveld
loop ik tussen begin en einde
alpha en omega
door het glazen huis met de stoelen
Al honderd jaar de paden, de stenen, de steenhouwers,
Vroeger de koffie met cake, nu prosecco of vuurwerk
omdat de overledene daar zo van hield
Hoe herdenken op zoveel manieren kan zoals
er zoveel mensen zijn, stemmen, talen
elk begin een einde kent waarvan iets achterblijft
Waar het windstil
waar de kaarsen per stuk 50 cent in de dagkapel
waar katholieken, binnenstadbewoners, Sinti, Roma, Surinaamse Nederlanders,
Ghanese stamhoofden en kunstenaars liggen begraven
Waar besluitvorming traag
Waar al in 1964, mijn geboortejaar, werd vergaderd
over de bouw van een crematorium dat nu
gebouwd gaat worden – op nieuwe grond
Na twee jaren waarin alles anders was, kleine
begrafenissen, op afstand, niet te dichtbij waar je dichtbij wil zijn
denken we aan wie toen ziek werden en er niet meer zijn
lopen we over het knerpende grind
waar mensen elkaar ontmoeten
waar het regent waar de zon de ochtend in bloei zet
waar de tijd zich neervlijt tussen onze voetstappen
Bezoek van de burgemeester
Enkele weken geleden vroeg burgemeester Jan van Zanen of hij de Jacobuskerk kon bezoeken. Ik heb hem een rondleiding gegeven en uitleg van de symboliek, die het kerkgebouw zo rijk maakt. Op zaterdag 28 augustus kwam hij opnieuw: nu om het orgel te beluisteren. Het Adema orgel, het grootste van Den Haag en één van de grootse orgels in Nederland, is een belangrijke trekpleister voor orgelliefhebbers. Het orgel dat met name geschikt is voor de Franse romantiek, maar ook voor de begeleiding van de volkszang en het Gregoriaans in de liturgie, is een minder zichtbaar maar goed hoorbaar topstuk van het kerkgebouw. De titularis van het orgel, onze dirigent organist Jos Laus, was die ochtend bereid om de burgemeester een paar mooie klanken te laten horen en zelfs een letterlijk inkijkje in het orgel te geven. De burgemeester, die zelfs begon mee te zingen, stelde gerichte vragen waaruit zijn grote interesse bleek. Hij ging weg, trots op dit prachtige orgel in 'zijn' stad!
Klik op deze foto's om ze in detail te bekijken.
Retraite in Frankrijk
Gelukkig kon ik weer op retraite! Sinds meer dan vijftien jaar ga ik jaarlijks op retraite in de abdij van de Benedictijnen in Frankrijk: Sainte Marie de la pierre qui vire (www.apqv.fr). Waarom zo ver weg? Tijdens mijn studie bezocht ik een paar keer per jaar de Sint Paulusabdij in Oosterhout. Daar heb ik veel geleerd aan spiritualiteit, liturgie en monastiek leven. Later is de abdij gesloten vanwege de leeftijd van de abdijgemeenschap. Toen ik mijn retraites weer wilde oppakken, herinnerde ik me dat de Sint Paulusabdij veel inspiratie haalde uit deze Franse abdij. Dus zocht ik contact en de broeders waren heel hartelijk in hun reactie. Sindsdien ben ik ieder jaar gegaan (behalve vorig jaar). De abdij die ook een aantal jongere broeders heeft, ligt in het midden van de bossen van de Morvan, Bourgondië. Er kan dus volop gewandeld worden en gefietst (maar fietsen valt tegen door het heuvelachtige gebied).
De liturgie is in het Frans met een ritme van vijf gebedstijden en de eucharistie. Een bijzonderheid zijn de vigiles die tussen 02.00 en 03.00 uur gevierd worden. Deze langste van alle gebedstijden kent twee series van vier psalmen, een lange Bijbeltekst en een lezing van kerkvaders, heiligen of kerkelijke documenten. Op de vooravond worden de vigiles besloten met een plechtige lezing van het evangelie van de zondag door Vader Abt. Vader Abt is frère Luc die al jong monnik werd en pas na de keuze, toen hij abt werd, tot priester gewijd is. Het is bij de Benedictijnen geen automatisme meer dat monniken tot priester gewijd worden.
De abdij is zeer bekend vanwege het keramiek dat er gefabriceerd wordt. Er is ook een biologische boerderij waarvan de producten in heel Frankrijk te koop zijn. Ook prachtig vind ik de kunst van fr. Yves. Deze monnik verbeeldt al vele jaren Bijbelse verhalen in tekeningen, die zeer sprekend zijn. In de loop van de jaren is zijn stijl steeds kernachtiger en aansprekender geworden.
Het gastenverblijf kan wel meer dan vijftig mensen ontvangen. Soms komen er groepen jongeren, zoals scouts, om enkele dagen in de abdij te verblijven. Wanneer u in de buurt komt, is de abdij een omweg zeker waard, maar trek er dan wel een paar uur voor uit.
*Klik op een foto om deze nader te bekijken.
 Het gastenhuis |
 Toegang gastenkwartier en abdijwinkel |
 Voorgevel van de abdijkerk |
 Interieur van de kerk |
 |
 |
Nieuwe benoeming in Zoetermeer
De bisschop van Rotterdam heeft mij benoemd als parochieadministrator van de H. Nicolaasparochie te Zoetermeer met ingang van 1 mei. Tot die datum was de parochie sinds het vertrek van pastoor Jaap van de Bie zonder leiding, terwijl er grote kwesties rond reorganisatie en kerksluiting aan de orde zijn. Daarom heeft de bisschop een dringend beroep op mij gedaan. Per 1 september zal de benoeming worden omgezet in die van pastoor van de parochie. Tot die tijd bouw ik mijn activiteiten in de parochie Maria Sterre der Zee af.
Ik blijf rector van de kerk van Antonius van Padua (Boskant) waar de zusters van het Mensgeworden Woord hun activiteiten van gastvrijheid, gebed en aanbidding organiseren. Ik blijf eveneens voorzitter van de Haagse Gemeenschap van kerken. Bovendien blijf ik voorzitter van de stichting Prinsjesdagviering. Ik blijf ook in Den Haag wonen; mijn werk voor de parochie in Zoetermeer gebeurt vanuit het parochiebureau aldaar.
Op 12 september zal vicaris Lex van Deelen mij in mijn nieuwe functie installeren. Op 26 september neem ik afscheid van de parochie in Den Haag tijdens een eucharistieviering in de kerk van de H. Jacobus.
Samen met mijn leeftijdscohort ben ik gevaccineerd!
Een echte leider let ook goed op de boodschap
Dit artikel is op 3 juli 2020 verschenen in Trouw, lees het op site van Trouw of hieronder
Op 17 maart 2021 kiest Nederland. De verkiezingsposters van de afgelopen vijftien jaar laten goed zien wat centraal staat bij verkiezingen: gezichten, personen, de mens achter de politicus. Meer en meer staan lijsttrekkers en hun Twitter en Instagram centraal.
Lijsttrekkers geven een politieke partij een gezicht. En een koers. Op dit moment is dat goed zichtbaar bij het CDA: de keuze voor Hugo de Jonge, Mona Keijzer, Martijn van Helvert of Pieter Omtzigt heeft consequenties voor de koers van de partij. Maar zitten lijsttrekkers niet de boodschap in de weg? Een balans waarbij de inhoud wint van de persoon zal het politieke debat versterken.
Opvallend is hoeveel (kandidaat) lijsttrekkers er op het verkiezingspodium staan die blijk geven van een authentiek persoonlijke christelijke levensovertuiging, en dat niet alleen bij partijen van christelijke signatuur. Zij zijn echter geen vertegenwoordiger van een zuil of een kerkelijk instituut, maar zij hebben op eigen wijze hun christelijke overtuiging een plek gegeven in hun leven. Het is een andere generatie dan de naoorlogse christenen die stem en gezicht gaven aan hun confessionele achterban.
Ik schrijf dit op de dag van de geboorte van Johannes de Doper (24 juni). De voorloper van het evangelie is een soort lijsttrekker van het evangelie. Wat kan zijn boodschap zijn aan lijsttrekkers van nu? Voor Johannes was een niet te missen moment aangebroken van inkeer en ommekeer. De inwoners van de stad Jeruzalem trokken de woestijn in om zich te laten onderdompelen in zijn boodschap. De manier waarop Johannes te werk gaat, is echter een reden tot zelfonderzoek van lijsttrekkers die op het podium worden gehesen.
Het gaat mij in deze fase om de grondhouding van de lijsttrekker. Het spel van de politiek wordt steeds ruwer, zo heeft de Raad van State deze maand in een ongevraagd advies geschreven. Dat zullen we in de komende debatten ook merken. De inhoud en de waarheid komen in de knel bij het verlangen naar de sympathie van de kiezer . Natuurlijk wil de lijsttrekker groter worden en meer gezien worden. Het is de verleiding van populistische leiders: zelf in beeld komen met scherpe uitspraken, waarbij de waarde van de waarheid ondergesneeuwd raakt. De echte uitdaging voor de nummers één is om leider en tegelijkertijd nummer twee te zijn: dienstbaar aan inhoud en samenleving.
Johannes de Doper als lijsttrekker voor het evangelie is een non-conformist die de aandacht op zich vestigt en mensen uit hun comfortzone trekt en uitdaagt de nodige keuzes te maken. Typisch voor hem is dat hij vindt dat hij vervolgens zelf kleiner moet worden en Christus groter (Joh 3, 30). Dienstbaarheid van Johannes aan de boodschap die zijn persoon overstijgt, is het doel van zijn leiderschap: wegbereider van Jezus. De eeuwige nummer twee.
Is dat achterhaalde christelijke naïviteit, zoals vaker gezegd wordt van ideëel gestuurde politieke leiders? Zoals Bas Heijne (Mens/onmens, 2020) terecht opmerkt naar aanleiding van het ‘Wir schaffen das!’ van Angela Merkel: wat sommigen afdoen als naïviteit, blijkt leiderschap te zijn. Dit leiderschap kost bloed, zweet en tranen, vraagt moed en lef om voor de troepen uit te gaan. Hier krijgt een leider mensen mee in een visie en een doel. Dat is de boodschap die Johannes de Doper aan de lijsttrekkers van vandaag meegeeft: wees een leider die op tijd ruimte maakt voor de boodschap zelf waar je voor staat, zo ontstaat ruimte voor debat over de inhoud. De politiek van vandaag is gediend met zulke lijsttrekkers!
Ad van der Helm is priester van het bisdom Rotterdam en hoofddocent kerkelijk recht aan de KU Leuven. Een kortere versie is als column eerder deze week verschenen op het digitale platform van Het Goede Leven. www.hetgoedeleven.nl
Mark Rutte bezoekt de HGK in de Sint Jacobuskerk
 |
 |
 |
Alle foto's in dit artikel vallen onder het copyright van Nia Palli
Op woensdag in de Goede of Stille Week bezocht minister president Mark Rutte de Haagse Gemeenschap van Kerken. Hij wilde horen hoe het met de mensen van de kerken gaat. Hij wilde ons een hart onder de riem steken en ook horen welke problemen we tegen komen. Na een korte meditatie in de Sint Jacobuskerk, waarbij de minister president een kaarsje opstak en een moment in stilte verzonken was, kreeg hij een korte uitleg van het kerkgebouw.
In de pastorie van de kerk ontmoette hij ds Christine Welschen van de EBG die vertelde van de angst en stress die de maatregelen bij haar gemeenteleden oproepen. Zij verspreidt dagelijks een audioboodschap aan haar gemeenteleden. Pastoraal werker Duncan Wielzen van de RK parochie Vier Evangelisten (Den Haag Zuid) vertelde van het gebrek aan contact bij uitvaarten: soms wordt de parochie niet geïnformeerd over een overlijden en kan daardoor niet haar troost en pastoraat aanbieden. Hij vertelde ook van prachtige initiatieven van parochianen die elkaar helpen en van jongeren die zich inzetten. Er komt veel nieuwe energie vrij.
Diaconaal werker Esther Israel van de Lucaskerk (Schilderswijk) vroeg aandacht voor de Voedselbank, waar aanvankelijk het aantal aanvragen scherp toenam doordat veel mensen een deel van hun inkomen kwijt raakten als gevolg van het verlies van aanvullende baantjes. Zij vertelde ook van het initiatief om hangjongeren in te schakelen bij het rondbrengen van voedselpakketten: zij krijgen daarvoor een certificaat en kunnen dit op hun cv plaatsen. Ayoub Thomas vertegenwoordigt de migrantenkerken in de HGK. Hij vertelde van de sociale kwetsbaarheid van migranten die al veel hebben meegemaakt. De huidige crisis heeft een extra grote impact op hen. Bij deze kerken speelt ook een financieel probleem. Zij hebben geen eigen kerkgebouwen en wel vaak huurovereenkomsten. Door het wegvallen van collecte-inkomsten, kan er een probleem ontstaan bij het betalen van de huur.
Pastoor Dolf Langerhuizen van de parochie Maria Sterre der Zee vroeg aandacht voor de beperking van de toegang van pastores tot verpleeghuizen en zorginstellingen. Wel ziet hij veel extra inzet van mensen die voor elkaar zorgen. Margriet Quarles van Ufford, secretaris van de HGK, maakte de minister president deelgenoot van haar zorgen dat de mensen, de samenleving en ook de kerken zich teveel met zichzelf bezig houden. De problematiek van de vluchtelingen in Griekenland, het Midden Oosten, de problemen in Israël – zij refereerde aan haar verblijf als waarnemer in Israël en de Palestijnse gebieden – en de armoede problemen in Afrika dreigen buiten beeld te raken. Een kerk die die geen oog heeft voor de bredere situatie in de wereld en de noden die daar aan de orde zijn, kan geen kerk meer zijn. Zoals de voorzitter meldde bij zijn inleiding: de muren van de kerk zijn doorlaatbaar: in de vieringen die in kerken worden gehouden, klinkt de roep van de wereld en blijven de gezichten van de mensen in de wereld zichtbaar, vooral van hen die in nood zijn. Hij gelooft niet dat deze periode een straf van God is, een gedachte die pastores nogal eens horen, maar dat deze omstandigheden, die de kwetsbaarheid van de mens onderstrepen, de mens uitnodigen om bij zichzelf te rade te gaan: wat maakt mijn leven nu zinvol? In een ‘doenerige’ samenleving lijkt het leven pas zin te hebben wanneer je actief bent en van alles kunt doen en uitgaan en reizen, terwijl het ‘zijn’ zelf vergeten wordt. Dat bestaan, dat ‘zijn’, wordt nogal eens overgeslagen. Wellicht dat deze periode ons meer bewust maakt van de kostbaarheid van mensenlevens waar hard voor geknokt wordt en van de menselijke relaties, en laten wij deze bouwstenen dan meenemen naar de toekomst.
‘s Middags werd het bezoek aan de kerken vermeld in het kamerdebat over Corona.
De volledige tekst staat op www.oecumenedenhaag.nl
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
||