CDJA congres, 9 december 2022: In volle vaart!

We zijn een beweeglijke natie: we houden van verandering en we gaan uit van de positieve gedachte dat verandering meestal verbetering inhoudt. Veranderlijkheid suggereert flexibiliteit en dat lijkt een goede moderne eigenschap. Panta Rhei, toegeschreven aan Heraclitus, is een populair beginsel dat past bij het moderne levensgevoel van de zich ontplooiende mens: uiteindelijk is alles in beweging en beweging is alles.

Onze samenleving heeft zich ontwikkeld van een solid society naar een liquid society (Bauman 2000). Dit lijkt mooi en lijkt ook allerlei mogelijkheden te bieden voor een open samenleving. In Nederlandse termen: het einde van de verzuiling betekent de emancipatie van het individu. Maar hierbij dienen kanttekeningen te worden geplaatst. Volgens Bauman is de liquid society een gevolg van liberaal consumentisme waar sociale verbanden het moeten afleggen tegenover het verlangen van het individu naar persoonlijk genieten. Emancipatie is doorgeschoten naar individualisme. “In volle vaart”, maar waar gaan we naar toe?

In verschillende onderzoeken is gemeten dat sinds de jaren zestig in de ontwikkeling van talen en literatuur het gebruik van het persoonlijk voornaamwoord ‘wij’ is afgenomen ten faveure van het woord ‘ik’: ‘ik‘ is met 40 % toegenomen en ‘wij’ met 10% afgenomen. We spreken vaker en liever over ‘ik’ dan over ‘wij’. Wanneer deze trend gekoppeld wordt aan de waarschuwing van Bauman, bevestigt dit het beeld dat mensen steeds minder gecommitteerd zijn aan elkaar en de samenleving gedereguleerd raakt. Dat we dit in de politiek ook zien, hoef ik jullie niet uit te leggen. De ‘wij’ partijen leggen het af tegen de ‘ik’ partijen. Paus Franciscus lijkt in de eerste tendens van beweeglijkheid mee te gaan als hij tijd prioritair acht boven plaats (Evangelii Gaudium 222-225): proces boven product, ontwikkeling boven identiteit, synodaal leiderschap boven autoritair leiderschap. Maar hij handhaaft uitdrukkelijk het ‘wij’ en benadrukt de collectieve verantwoordelijkheid gebaseerd op een christelijke antropologie, indachtig de visie van Levinas: ‘Ik en Gij’. Het individu is eenzaam en kwetsbaar. De mens wordt pas zichzelf dankzij de ander.

In Fratelli Tutti (2020) ontwikkelt de paus een visie op de samenleving waar het voor ieder mens essentieel is om in relatie met de ander te leven en zich verantwoordelijk te weten voor een ander. Een fundament vinden we bij Paulus in de Galatenbrief: ‘je bent geroepen om vrij te zijn’. Dat betekent niet je eigen begeerten volgen maar vreugde en voldoening vinden in de dienstbaarheid jegens de ander. “Want de naaste is als jezelf” (Galaten 5). Franciscus vertaalt dit politiek in H. 5 van Fratelli Tutti: moed en generositeit zijn basishoudingen voor een politicus/a. Concreet noemt hij verzet tegen populisme dat het begrip ‘volk’ misbruikt en tegen een vorm van liberalisme die de onderlinge verantwoordelijkheid van burgers ondergraaft. De paus ziet dat de politiek alleen niet de maatschappelijke problemen kan oplossen. Hij kritiseert de gebrekkige reactie op de economische crisis van 2008: men valt terug in oude patronen. Naast de noodzakelijke versterkte internationale samenwerking, onderstreept hij de noodzaak dat politici de kracht van verenigingen en maatschappelijke organisaties erkennen: subsidiariteit als instrument om solidariteit concreet gestalte te geven.

Voor jouzelf als lid van het CDJA mag je hier ook een persoonlijke opdracht in verstaan. We zijn hier met een klein gezelschap ten opzichte van de bijna 30% van de bevolking die compleet afgehaakt is van het politieke parlementaire systeem. En 70 % van de bevolking vindt dat politici het contact met gewone mensen zijn verloren. Vind je jezelf een serieuze politicus/a, zoek dan contact met die mensen en groepen die minder vanzelfsprekend zijn. Zij kunnen onverwachte bondgenoten worden. Vicinanza zegt Paus Franciscus regelmatig: dat slaat niet alleen op de goede onderlinge sfeer hier - die is ook nodig - maar ook op de nabijheid tot de vele andere mensen in de samenleving. De politicus/a heeft de opdracht de breuklijnen, die de afgelopen jaren genoegzaam beschreven zijn, te overbruggen. In volle vaart kun je daarop af gaan. Ik wens jullie daarbij veel creativiteit en inspiratie. Dank voor jullie aandacht.

Ad van der Helm, Leuven/Rotterdam, 9 december 2022