CDJA congres, 9 december 2022: In volle vaart!
We zijn een beweeglijke natie: we houden van verandering en we gaan uit van de positieve gedachte dat verandering meestal verbetering inhoudt. Veranderlijkheid suggereert flexibiliteit en dat lijkt een goede moderne eigenschap. Panta Rhei, toegeschreven aan Heraclitus, is een populair beginsel dat past bij het moderne levensgevoel van de zich ontplooiende mens: uiteindelijk is alles in beweging en beweging is alles.
Onze samenleving heeft zich ontwikkeld van een solid society naar een liquid society (Bauman 2000). Dit lijkt mooi en lijkt ook allerlei mogelijkheden te bieden voor een open samenleving. In Nederlandse termen: het einde van de verzuiling betekent de emancipatie van het individu. Maar hierbij dienen kanttekeningen te worden geplaatst. Volgens Bauman is de liquid society een gevolg van liberaal consumentisme waar sociale verbanden het moeten afleggen tegenover het verlangen van het individu naar persoonlijk genieten. Emancipatie is doorgeschoten naar individualisme. “In volle vaart”, maar waar gaan we naar toe?
In verschillende onderzoeken is gemeten dat sinds de jaren zestig in de ontwikkeling van talen en literatuur het gebruik van het persoonlijk voornaamwoord ‘wij’ is afgenomen ten faveure van het woord ‘ik’: ‘ik‘ is met 40 % toegenomen en ‘wij’ met 10% afgenomen. We spreken vaker en liever over ‘ik’ dan over ‘wij’. Wanneer deze trend gekoppeld wordt aan de waarschuwing van Bauman, bevestigt dit het beeld dat mensen steeds minder gecommitteerd zijn aan elkaar en de samenleving gedereguleerd raakt. Dat we dit in de politiek ook zien, hoef ik jullie niet uit te leggen. De ‘wij’ partijen leggen het af tegen de ‘ik’ partijen. Paus Franciscus lijkt in de eerste tendens van beweeglijkheid mee te gaan als hij tijd prioritair acht boven plaats (Evangelii Gaudium 222-225): proces boven product, ontwikkeling boven identiteit, synodaal leiderschap boven autoritair leiderschap. Maar hij handhaaft uitdrukkelijk het ‘wij’ en benadrukt de collectieve verantwoordelijkheid gebaseerd op een christelijke antropologie, indachtig de visie van Levinas: ‘Ik en Gij’. Het individu is eenzaam en kwetsbaar. De mens wordt pas zichzelf dankzij de ander.
In Fratelli Tutti (2020) ontwikkelt de paus een visie op de samenleving waar het voor ieder mens essentieel is om in relatie met de ander te leven en zich verantwoordelijk te weten voor een ander. Een fundament vinden we bij Paulus in de Galatenbrief: ‘je bent geroepen om vrij te zijn’. Dat betekent niet je eigen begeerten volgen maar vreugde en voldoening vinden in de dienstbaarheid jegens de ander. “Want de naaste is als jezelf” (Galaten 5). Franciscus vertaalt dit politiek in H. 5 van Fratelli Tutti: moed en generositeit zijn basishoudingen voor een politicus/a. Concreet noemt hij verzet tegen populisme dat het begrip ‘volk’ misbruikt en tegen een vorm van liberalisme die de onderlinge verantwoordelijkheid van burgers ondergraaft. De paus ziet dat de politiek alleen niet de maatschappelijke problemen kan oplossen. Hij kritiseert de gebrekkige reactie op de economische crisis van 2008: men valt terug in oude patronen. Naast de noodzakelijke versterkte internationale samenwerking, onderstreept hij de noodzaak dat politici de kracht van verenigingen en maatschappelijke organisaties erkennen: subsidiariteit als instrument om solidariteit concreet gestalte te geven.
Voor jouzelf als lid van het CDJA mag je hier ook een persoonlijke opdracht in verstaan. We zijn hier met een klein gezelschap ten opzichte van de bijna 30% van de bevolking die compleet afgehaakt is van het politieke parlementaire systeem. En 70 % van de bevolking vindt dat politici het contact met gewone mensen zijn verloren. Vind je jezelf een serieuze politicus/a, zoek dan contact met die mensen en groepen die minder vanzelfsprekend zijn. Zij kunnen onverwachte bondgenoten worden. Vicinanza zegt Paus Franciscus regelmatig: dat slaat niet alleen op de goede onderlinge sfeer hier - die is ook nodig - maar ook op de nabijheid tot de vele andere mensen in de samenleving. De politicus/a heeft de opdracht de breuklijnen, die de afgelopen jaren genoegzaam beschreven zijn, te overbruggen. In volle vaart kun je daarop af gaan. Ik wens jullie daarbij veel creativiteit en inspiratie. Dank voor jullie aandacht.
Ad van der Helm, Leuven/Rotterdam, 9 december 2022
Prinsjesdagviering 2022: Verdragen, verzoenen, verbinden
Beste mensen, welkom!
Driehonderdvijftig jaar geleden leek het land reddeloos, de regering radeloos en het volk redeloos. Het rampjaar 1672 is recentelijk herdacht. Sommigen stelden de vraag of deze tijden zijn teruggekeerd. Na Corona zijn er tal van crises aan de orde. Dit brengt zichtbare en voelbare spanningen met zich mee. Er lijkt een oorlog in onszelf te woeden. In Oekraïne woedt een verschrikkelijke en onrechtmatige oorlog. Een oorlog die gezinnen verscheurt, met duizenden doden en gewonden als gevolg en miljoenen op de vlucht.
It is therefore a great honor for us to welcome his Excellency the Ambassador of Ukraine, mr Maksym Kononenko. Also a member of the Ukrainian parliament is present among us in order to gain support under the motto ‘Winter is coming’. A warm welcome to you. We want to welcome all ambassadors present with us. You may witness how different religions and philosophies of life build a common home in our society.
De oorlog in Oekraïne bedreigt ook óns dagelijks leven, vooralsnog dat van de kwetsbare huishoudens. Dit zal voor steeds meer mensen problematischer worden. Krachtige maatregelen zijn nodig om grote groepen te ondersteunen in hun bestaanszekerheid. Dit mag men van de overheid verwachten. Dit verdraagt geen uitstel.
Er wordt vaak gesproken over de kloof tussen de burgers en de politiek. Mede door sociale media staan mensen direct in contact met politici, bestuurders en journalisten. Politici staan via sociale media onder druk om voortdurend verantwoording te afleggen. De ruimte tussen burgers en politici wordt daardoor steeds kleiner. Een groot goed, maar die nabijheid heeft niet geleid tot meer vertrouwen. Die nabijheid kan ook bedreigend zijn: de drempel voor beledigingen en intimidatie is gevaarlijk laag geworden. Dus hoe tegenstrijdig het ook klinkt: geachte volksvertegenwoordigers, bewindspersonen en burgers, durf naast de nabijheid die u toont, ook enige afstand te bewaren. Een kloof is niet wenselijk, maar gepaste en gezonde afstand wél.
Onze boodschap is dat mensen over hun eigen grenzen en belangen heen dienen te stappen. Verdragen, verzoenen en verbinden lukt alleen als we beseffen dat we zelf een deel van de oplossing zijn. Degenen met de meeste veerkracht moeten ruimhartig solidariteit betonen met de vele kwetsbaren, ingezetenen en vluchtelingen. We kunnen alleen samen de crises het hoofd bieden. We wensen u inspiratie en creativiteit bij het ontwikkelen van een menswaardig beleid en maatregelen.
Ad van der Helm, voorzitter stichting Prinsjesdagviering.
https://www.npostart.nl/prinsjesdagviering-2022/20-09-2022/KN_1730069
In de uitzending bij Den Haag FM
© Den Haag FM
Priester Ad van der Helm: 'Ik ben gedreven door het geluk van mensen'
DEN HAAG - Katholiek priester en voorzitter van de Haagse raad van kerken, Ad van der Helm, wordt gedreven door het geluk van andere mensen. Dit vertelt hij in het radioprogramma Vrijmibo op Den Haag FM.
Ad van der Helm: 'Mijn drijfveer is het geluk van mensen. Hoe kan ik mensen in hun kracht zetten? Hoe kan ik mensen over hun verdriet en moeilijkheden heen zien komen? Er zijn soms mensen die erg zwaar getroffen worden door het leven, of het nu door een overlijden is of door ziekte, daar probeer ik mensen te helpen om ook hun eigen bronnen weer aan te boren, zodat zij voelen dat er nog een leven voor hen in het verschiet ligt en niet alles voorbij is.'
Mensen willen goede dingen doen
Van der Helm is van mening dat mensen soms wat nieuwsgieriger zouden moeten zijn naar anderen: 'Ik denk dat de vraag te weinig wordt gesteld. Vaak weet men al wie de ander is en stopt men de ander in hokjes. Of men probeert een ander om een andere mening een kopje kleiner te maken. Dat is geen houding. Dat is ook hoe de politiek vaak bezig is. Mensen raken er helemaal moe van, raken het vertrouwen kwijt en veel politici snappen niet dat het spel wat ze aan het spelen zijn echt de samenleving niet verder helpt. Terwijl er zoveel mensen goede dingen willen doen, maar ze zouden eens een beetje samen moeten werken en proberen constructief te zijn in plaats van alleen maar negatief.'
Bescheiden overheid
'Tijdens de Prinsjesdagviering heb ik gesproken over een bescheiden overheid. Dit geldt voor ons allemaal. We kunnen het alleen maar als we samenwerken. In een samenleving hebben we elkaar allemaal nodig en moeten we elkaar de ruimte geven. Dit kost soms energie, kost ook weleens ruzie maar toch moeten we het samen doen.'
Opnieuw Rome met Paus Adrianus 22-24 april 2022
Op 22 april werd een tweede, nu uitgebreider congres over Adrianus VI in Rome gehouden. De plaats van handeling was nu de ambassade van het Koninkrijk België bij de H. Stoel, een prachtige locatie in het park van de Villa Borghese. Er waren wel 140 personen aanwezig om te luisteren naar bekende en minder bekende sprekers. Het congres werd gelardeerd met prachtige muziek uit de tijd van Paus Adrianus. De muziek werd uitgevoerd door de Capella Musicale di Santa Maria dell’Anima.
Het programma werd geflankeerd door andere activiteiten. Op de eerste plaats gingen we op bezoek bij de Apostolische bibliotheek waar een aantal boeken uit de tijd van Paus Adrianus tentoongesteld was. Er waren uitgaven van teksten die Adrianus als professor gebruikt had in Leuven en die tijdens en korte tijd na zijn pontificaat gedrukt werden. Hieruit blijkt zijn invloed op de studenten die later sleutelrollen vervulden in de kerk, zoals bij het concilie van Trente. Ook waren er pamfletten uit 1522 waar bijvoorbeeld de paus opgeroepen werd om toch vooral naar Rome te komen en niet in Spanje zijn residentie te kiezen. Dat lijkt nooit voor Adrianus een serieuze optie geweest te zijn, maar sommigen vreesden dit wel. Ook was er het proces verbaal te zien van het conclaaf dat Adrianus gekozen heeft. De Vlaamse geleerde Michel Verweij lichtte een en ander toe.
 Tentoonstelling apostolische bibliotheek |
 Proces verbaal van het conclaaf |
 Het programmaboekje |
Hij was ook degene die het congres opende met een levensschets van Adrianus: in de loop van zijn carrière deed hij verschillende competenties op: naast theologie en pastoraat in Leuven, leerde hij in Spanje stadhouder, legeraanvoerder en diplomaat te zijn. Al deze competenties kwamen hem als paus zeer van pas. Wim François liet zien op welke manier Adrianus in zijn theologie onderwijs vernieuwing te weeg bracht in de opleiding voor priesters door kritisch te zijn op de cumulatie van beneficiën en dus van inkomsten. Daniela Müller lichtte de functie van Groot-inquisiteur toe, die Adrianus in Spanje wist te verwerven. De term inquisitie roept bij het algemene publiek beelden van vervolging en marteling op. Müller legde uit dat dit onjuiste beeldvorming is. De Groot-inquisiteur gaf bestuurlijk leiding aan een grote organisatie. Lokale inquisities waar inderdaad ook op wrede wijze bekentenissen werden verkregen, waren onderzoeksinstellingen die in Spanje afhankelijk waren van de kroon en niet van de paus. De Groot-inquisiteur moest toezien op een juiste en integere manier van bestuur. Müller riep in haar lezing uit dat een Groot-inquisiteur in het moderne openbare bestuur wel eens nuttig zou kunnen zijn! Paul van Geest beschreef de verschillende uitgangspunten tussen Adrianus en Erasmus: de eerste was geen humanist omdat hij in zijn opleiding die basis ontbeerde, terwijl Erasmus juist door die benadering gevormd was. Ondanks dat verschil lijken deze twee veel meer op elkaar dan men op het eerste gezicht denkt: Adrianus stond na aanvankelijke aarzeling veel meer open voor de vernieuwing van Erasmus en Erasmus van zijn kant had het klassieke systeem van de beneficiën nodig om zijn onafhankelijkheid veilig te stellen. Toen hij van die inkomsten verzekerd was, kon hij in rust zijn intellectuele arbeid verrichten die hij richtte tegen het systeem dat hem ook van zijn onafhankelijkheid verzekerd had.
 Het grafmonument |
 Detail: intocht Paus Adrianus in Rome 28 augustus 1522 |
 samen met Antoine Bodar in de sacristie van de Friezenkerk |
Bij de lezing waren ook bijna veertig studenten aanwezig van de stichting Thomas More: zij hadden in Rome een bezinnend programma waarin zij konden kennismaken met de levensbeschouwelijke achtergronden en religieuze bronnen. Voor hen een mooie manier om Rome te leren kennen en zich te verdiepen in de katholieke geschiedenis. Ik had de kans om met enkelen van hen te spreken. Ik zag hen ook na de eucharistie in de kerk der Friezen waar ik met Antoine Bodar voor ging in de eucharistie op zondag 24 april.
Zaterdag 23 april waren er rondleidingen in de nationale kerk van Duitsland en Oostenrijk, Santa Maria dell’ Anima, waar Paus Adrianus begraven ligt. Het is de kerk van de Duitse natie, maar er liggen veel Nederlanders en Vlamingen begraven. De Nederlandse kardinaal van Enckevoirt heeft er talrijke sporen achtergelaten. We konden er het grafmonument van Adrianus van dichtbij bekijken. Daarna brachten we een bezoek aan de minder bekende kerk van de Vlamingen: St Giuliano dei Fiamminghi. Zondag was er een pontificale hoogmis in de Animakerk, maar ik koos voor de kerk der Friezen met de jongeren van Thomas More en daarna een bezoek aan het Sint Pietersplein waar Paus Franciscus zijn wekelijkse gebed hield met toespraak vanuit zijn werkraam in het Apostolisch paleis.
Het was een inspirerend bezoek vol boeiende ontmoetingen met mensen uit Nederland en Vlaanderen. Mooi dat Adrianus na vijfhonderd jaar zoveel mensen weet samen te brengen.
Suriname
Op 21 februari was de dag aangebroken, dat ik pastor Esteban Pross weer naar huis zou brengen. Na zeven maanden in Nederland voor een medische behandeling die in Paramaribo niet mogelijk was, liet de dokter hem met een gerust hart weer gaan. Met Matthijs, die met Esteban inmiddels ook een stevige vriendschapsband heeft opgebouwd, stapten wij in het vliegtuig. Voor Matthijs was dit zijn eerste bezoek aan dit grote tropische land aan de monding van machtige rivieren; voor mij een weerzien met een bevolking en een kerk die ik ben gaan waarderen en een land dat ik in mijn hart gesloten heb. Ook deze keer werd ik daar weer in bevestigd: Suriname is een land waar de bevolking goedgemutst is, terwijl er zoveel fout gaat: inflatie, armoede, verdeeldheid, werkloosheid, moeizame politieke vernieuwing, gebrek aan kennis en deskundigheid. Niettemin heeft het land een enorm potentieel: vruchtbare grond, delfstoffen, rijkdom van het oerbos, diversiteit van bevolkingsgroepen. Het kunnen succesfactoren zijn, maar het zijn evenzeer kwetsbare zaken. De mensen zien met spanning uit naar de opbrengsten van de recente olievondsten voor de gewone bevolking. Iemand vertelde ons dat zijn verwachtingen niet hoog gespannen zijn: "het zou voor het eerst zijn als we winst weten te maken voor de gewone Surinamer."
Toch blijft de Surinamer lachen, genieten van eten en is altijd gastvrij. Het weerzien met bekenden geeft me een thuisgevoel: jongeren van de WJD, zoals Duncan en Urly, parochianen van de kathedraal en medewerkers van het bisdom, zoals Paul, Marilyn en Soetarseh. De bisschop, Karel Choennie, nodigt ons bijna dagelijks aan zijn tafel en we spreken honderduit over kerk en samenleving. Matthijs hoort met verbazing over het functioneren van de Surinaamse ambtenaren: hoe kan dat goedgaan?
Met de bisschop, mgr Choennie voor de bisschopstuin, een botanische tuin
We verdiepen ons in de pijnlijke geschiedenis van de slavernij en het plantagesysteem dat slechts winstgevend kon zijn over de ruggen van talloze slaafgemaakten. Peerke Donders werd van de plantages gejaagd als hij probeerde in contact te komen met deze mensen om hun het evangelie te verkondigen. Hij wilde hun een - in onze termen - besef van eigenwaarde geven, de kernwaarde van het doopsel. Volgens de meeste slavenhouders hadden ze daar geen recht op. Volgens pater Donders en zijn religieuze broeders en zusters wel. Pater Donders geeft uiteindelijk zijn leven aan de melaatsen in Batavia, aan de Coppename. Hij ligt begraven in de kathedraal, die tot basiliek verheven is.
De Petrus en Paulus kathedraal
Tijdens mijn bezoek geef ik een inleiding over synodaliteit aan de priesters en diakens van het bisdom - een bont gezelschap - waarna men onder leiding van het team voor de synode met elkaar in gesprek gaat over de eigen initiatieven en over de eigen ideeën over de toekomst mogelijkheden van de kerk: een SWOT analyse komt op tafel. Ik word uitgenodigd om op radio Immanuel, het radiostation van het bisdom, te spreken over de synode, de verschillen tussen Nederland en Suriname.
Natuurlijk trekken we er ook opuit: Peperpot is een voormalige plantage die nu een wellness resort is geworden: kanoën, fietsen, zwemmen en eten in een ontspannen sfeer. De apen in de bomen groeten ons en de vogels begeleiden ons. De kaaimannen laten zich gelukkig niet zien. We zien wel koffiebonen en cacaobonen als herinneringen aan een rijke plantagegeschiedenis. Een andere keer verblijven we in Republiek - de naam herinnert aan glorieuze tijden van het voormalige Moederland. Daar zijn veel vakantiehuisjes en ook daar kunnen we varen en wandelen, en tijdens het avondconcert van de talloze kikkers van ons avondeten genieten.
Esteban in zijn kantoor op het bisdom
In Groningen, op anderhalf uur rijden van Paramaribo, is er een nieuwe kerk gebouwd. Deze is gewijd aan Judas Thaddeus, maar omdat er uit de Haagse Sportlaankerk ramen van Thérèse van Lisieux aangebracht zijn, heeft de kerk een tweede patroon gekregen. Deze Franse zuster is immers patroon van de missie. De ramen zijn prachtig geplaatst en geven kleur naast de andere ramen die zicht bieden op de rivier en het oerbos daarachter.
Hoogtepunt van de reis is de hoogmis van zondag. De geloofsgemeenschap van de kathedraal omarmt de teruggekeerde plebaan Esteban met liefde en warmte . Men heeft hem enorm gemist. Dat is voelbaar. Men weet zich door hem gedragen, gevoed en getroost. In deze viering van de eucharistie besef ik de eenheid van de kerk en de nabijheid van Gods liefde. Met de volgende afspraak in mijn agenda voor 2023, gaan we weer naar huis, opgewarmd door de tropische zon en gevoed door het caraïbisch menu, maar bovenal geïnspireerd door de ontmoetingen.
Adrianus 500
In 1522, precies 500 jaar geleden, werd de eerste en enige paus van Nederlandse afkomst gekozen: Adrianus VI. Zijn wapenspreuk was: Patere et Sustine, (wees geduldig en houd stand).
Het pontificaat (pausschap) van Adrianus VI was van korte duur. Hij had een uitdagende en omvangrijke hervormingsagenda om de kerk te versoberen. En in de turbulente opkomst van de Reformatie bleef hij in verbinding met Luther en Erasmus. Daar zat niet iedereen in Rome op te wachten en hij riep als paus weerstand op. Er lijken overeenkomsten te zijn met het pausschap van vandaag de dag van paus Franciscus.
Wie was Adrianus van Utrecht, welke rol speelde hij in de geschiedenis, wat is zijn betekenis vandaag? De Projectgroep Adrianusjaar wil stil staan bij deze vragen in het Adrianusjaar 2022 – 2023 met lezingen, excursies en publicaties en wil ook aanhaken bij initiatieven als een expositie in het Catharijneconvent en een symposium in Rome.
Als aftrap is op 28 november 2021, de eerste zondag van het nieuwe kerkelijk jaar en de eerste zondag van de Advent, onze website www.pausadrianus500.nl gelanceerd.
Met dit bericht attenderen we je hierop, nodigen je uit deze site te bezoeken, je in te schrijven voor de nieuwsbrief en dit bericht door te sturen naar mogelijke belangstellenden. En uiteraard is iedereen van harte welkom bij de diverse programmaonderdelen die in de komende periode worden gepresenteerd.
Projectgroep Adrianusjaar
Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Toespraak Piusalmanak Paleiskerk Den Haag, 24 november 2021
 Fotografie: Rudolf Scheltinga |
 |
Dank aan het bestuur van Piusalmanak om mij voor deze inleiding uit te nodigen. Dank, Irene, voor je plezierige verwelkoming. Dank u wel hoogedelachtbare, voor de warme woorden waarmee u de samenwerking van de gemeente met de religieuze en levensbeschouwelijke organisaties beschrijft. Fijn dat u zo onder de indruk was van mijn biceps. Dat heb ik niet vaak van mensen gehoord. Ik wil twee woorden naast uw inleiding zetten die vanuit ons perspectief een bijdrage kunnen leveren aan die samenwerking die u voorstaat:
De ziel en de mens.
De crisis waar we getuigen van zijn, zou wel eens fundamenteler en langduriger kunnen blijken dan een stevige pandemie. Kim Putters van het SCP heeft gesproken van een veenbrand. Af en toe zien we orgiën van geweld, zoals de burgemeester van Rotterdam Aboutaleb afgelopen weekeinde het geweld benoemde. Smeulende kwesties komen tot heftige uitbarstingen. Er zijn fundamentele problemen, die het brede en diepe ongenoegen van mensen veroorzaken. Het gebrek aan cohesie en verbinding is niet zomaar op te lossen door met elkaar aan tafel te gaan. Waar gaat het gesprek dan immers over, wat doen we tijdens die ontmoetingen?
Aan het einde van Misdaad en straf beschrijft Dostojevski hoe de hoofdpersoon Raskolnikov een visioen krijgt. Daarin is de wereld ten prooi gevallen aan een virus dat de mens in bezit neemt, mensen worden demonisch en krankzinnig. Zij menen zelf de waarheid in pacht te hebben en ze komen tegenover elkaar te staan. Mensen beschuldigen en doden elkaar. Ze trekken tegen elkaar op en als legermachten gaan ze elkaar te lijf. De alarmklokken luiden en iedereen verkeert in grote onrust (vertaling van Lourens Reedijk, Athenaeum-Polak, 2009, p. 633-634). Dit lijkt op de beelden van de afgelopen periode en zeker van het afgelopen weekeinde. Het gebrek aan verbinding en cohesie heeft een ontwrichtende invloed op de samenleving. Hebben we een antwoord op deze onrust? Zal de samenwerking die de burgemeester voorstaat, een helende invloed hebben? Ik denk dat er meer nodig is.
De ziel
De eerste vraag die ik stel: hoe wordt de ziel van de mens gevoed? De ziel is het innerlijk van de mens waar hij/zij de diepste kern van zichzelf vindt, zijn roeping of opdracht in het leven, de relaties waarmee hij/zij in de wereld staat en zich verbindt met anderen. De ziel is de verzamelplek van gedachten, gevoelens en verlangens. In de ziel ligt de persoonlijkheid van de mens verankerd met zijn karakter en eigenschappen, zijn talenten. Die ziel wordt gevoed door de relaties waarin de mens leeft: de relatie met andere mensen, de relatie met de schepping, de relatie met de samenleving, de relatie met de Eeuwige. Daar ligt de voedingsbodem van de ziel. Wat krijgt de mens op dat niveau aangereikt om die ziel te verrijken?
Religies en levensbeschouwingen zijn rijk en krachtig in die voeding. Zij koesteren tradities van gedachten en ideeën over de mens en zijn/haar relaties. Zij bouwen aan gemeenschappen die dergelijke tradities en inhouden met elkaar delen. Zij hebben daar verschillende woorden en verhalen voor. Die woorden en verhalen voeden de mens. Het is ook een gedeelde traditie: mensen delen de verhalen met elkaar. Zij praten erover, zij vieren die verhalen, zij hebben rituelen om die verhalen in symbolen uit te drukken. In het ritueel van het breken en delen van het Brood herkennen christenen de aanwezigheid van Christus die hen verbindt met de eeuwige Vader. Verbinding is dan geen prestatie, maar een geschenk. Religies reiken dergelijke gedachten aan als inspiratiebron.
Kerken zijn vanuit het verleden bekend als normgever. Die functie is weggevallen. Daar kunnen we blij mee zijn als moderne, autonome en vrije menen, maar als er geen instantie in de plaats komt die met authentiek gezag waarden als fundament voor normen en gedrag aanreikt, zijn we aan de goden overgeleverd, zeg ik maar. Ik snap dat niet alle kerkelijke en religieuze waarden gedeeld worden, maar een meer open en welwillende houding naar de waarden van religieuze en levensbeschouwelijke opvattingen en een gezamenlijke zoektocht naar de fundamenten van onze samenleving, kunnen de verbinding in diezelfde samenleving versterken. Als we de waarde van het leven serieus nemen, wat zijn dan de ethische consequenties? Als we verantwoordelijkheid nemen voor elkaar, geeft dat onze menselijke relaties meer betekenis. Het is natuurlijk ook de opdracht van religies en levensbeschouwingen om hun waarden te vertalen naar de samenleving toe. Zij moeten niet vanuit hun bolwerken pijlen van wijsheid op de mensen afvuren, maar ook daadwerkelijk met hen in gesprek gaan. Een inhoudelijke uitwisseling over waarden en ideeën van religies en levensbeschouwingen kunnen het denken en het broederlijk/zusterlijk omgaan met elkaar in de samenleving verrijken.
De mens
De tweede vraag: staat de mens nog wel centraal? De overheid heeft grote verantwoordelijkheden en de verwachtingen van de mensen zijn navenant groot. Ik heb bij de Prinsjesdagviering 2021 gepleit voor een meer bescheiden overheid die meer vertrouwen heeft in de veerkracht van de maatschappelijke organisaties en de mensen die deze dragen. Er is in de coronatijd ook veel goeds gebeurd tussen mensen. Ondanks de rellen van de afgelopen week moeten we dat niet vergeten.
De overheid loopt tegen grenzen aan. Allerlei overheidsinstanties, de belastingdienst, het UWV, de IND, WMO-ambtenaren, hebben taken en verantwoordelijkheden. Om die goed uit te voeren zijn protocollen, afspraken, strategieën en doelstellingen nodig. Bovendien moet gecontroleerd worden of er volgens die richtlijnen wordt gewerkt. Professionaliteit vraagt een eenduidige, krachtdadige en gecontroleerde aanpak. Problemen moeten worden aangepakt en daarbij zijn afspraken en regelgeving leidend. Natuurlijk moet de overheid werken volgens protocollen en modellen. Dat we de grenzen daarvan hebben gezien, hoef ik u niet uit te leggen. Ik wil geen verwijt maken, maar het is een systemisch probleem. Een aantal jaar geleden kreeg ik een rondleiding in de Raad van State. We liepen door de gangen en konden werkkamers bekijken en zittingszalen bezoeken. In de gang stonden de karretjes met stapels dossiers. De rondleider zei: ”We moeten ervoor waken dat we niet een samenleving van dossiers worden, maar steeds de mensen voor ogen houden, voor wie we werken.”
Ik denk dat religies en levensbeschouwingen een ander uitgangpunt hebben. Ook een strak gereguleerde kerk als de Rooms katholieke – en als kerkjurist weet ik daar wel wat van – heeft voortdurend waarden in het vizier die het welzijn van de gelovige vooraan plaatsen. In katholieke woorden: “het zielenheil is de hoogste wet.” Het herinnert aan het inzicht dat een wettelijk en bestuurlijk systeem moet erkennen dat het tekort kan schieten in concrete individuele gevallen. De wet kan onrechtvaardig uitpakken zeiden de Romeinse juristen en de Griekse denkers al. Juist als de mens centraal staat, betekent dit dat de regelgeving en de uitvoering daarvan dienstbaar zijn aan de mens. Het belang dat de mens geholpen en ondersteund wordt, moet groter zijn dan de angst voor misbruik.
Ook hierin zijn kerk, religies en levensbeschouwingen aanvullingen op de publieke sector. Samenwerking en ontmoeting behoeven inhoud: wie is de mens, hoe gaan we met elkaar om, hoe ziet onze leefomgeving eruit. Om het tot slot maar samen te vatten in de drie T’s van Paus Franciscus: Tierra, Techo, Trabajo: aarde, huis en werk. Dat zijn de fundamentele kaders voor het menselijk bestaan: hoe is onze leefomgeving, het klimaat, de schoonheid van de straten, de inrichting van de wijken, hoe groen? En vervolgens: hoe zijn de huizen en hoe wonen de mensen? En is er voldoende goed werk, zijn er professionele perspectieven voor jongeren, voor vrijwilligers, is er werk voor ouderen? Wordt er niemand door ziekte of handicaps uitgesloten? Dat soort vragen zijn dan aan de orde.
Hoogedelachtbare, beste Irene, dames en heren hier en thuis,
Bij het opbouwen van een samenleving is het vertrouwen in elkaar onmisbaar. We zien hoe dit steeds geringer wordt. Het dieptepunt vorige week in de Tweede Kamer zou moeten leiden tot een gewetensonderzoek van beleidsmakers, van de wetgever. Dat kan niet door protocollen en wetgeving hersteld worden. Dat kan slechts door menselijke relaties. De katholieke boodschap zoals die recent door paus Franciscus is verwoord, kan hier helpen: dat wij allen broeders zijn, ook onze tegenstanders, ook mensen van een andere politieke opvatting of een andere religie en levensbeschouwing. Zonder die beleefde broederschap kan de samenleving niet.
Kunnen we die broeder/zusterschap herstellen?
In Misdaad en Straf wordt het visioen van Raskolnikov verdreven door zijn liefde voor Sonja. Hij heeft daar veel aan getwijfeld, maar in zijn ballingschap vindt hij daarin troost. Herstel van relaties is de weg naar genezing. Daar staan we samen voor, als gemeente en als kerk, als samenleving en levensbeschouwing. We willen graag onze inhoudelijke bijdrage leveren. Daarom is dit een mooie ontmoeting, die wat mij betreft smaakt naar meer.
Ad van der Helm, voorzitter Haagse Gemeenschap van Kerken, voorzitter Stichting Prinsjesdagviering.
Den Haag, 24 november 2021
Gastles Week van Respect
Maandag 8 november heb ik een gastles gegeven op het Spinoza20first college in Amsterdam. Aan een gemengde groep van ruim dertig leerlingen heb ik gesproken over de Prinsjesdagviering. De leerlingen waren geïnteresseerd om te horen hoe religies een gezamenlijke boodschap kunnen brengen. Ik liet beelden zien van Paus Franciscus in Assisi en van de Minister-President die een kaarsje aansteekt. We spraken over de tien religies en levensbeschouwingen die aan de Prinsjesdagviering deelnemen. Op de vraag of iemand wel eens een kaarsje aansteekt, gingen bijna alle vingers omhoog. Dat je ook voor jezelf een kaarsje kunt opsteken, was voor hen nieuw, een openbaring. Mooi, dat ze dit wel al voor anderen deden.
De week van respect werd die ochtend in Den Haag geopend door Rabbijn Soetendorp die in zijn persoonlijk verhaal vertelde hoe keuzes van mensen anderen het leven kunnen redden. Respect vraagt keuzes en moed om tegen de stroom in je mening te laten horen. Zie ook https://weekvanrespect.nl/
Eerste paal crematorium St Barbara
Dinsdag 9 november werd de eerste paal geslagen voor het Crematorium op de katholieke begraafplaats Sint Barbara in de Binckhorst. Aan dit bouwproject gingen jaren van dromen, praten en denken vooraf. Met het bestuur en de architect heb ik veel gesproken over de doelstelling en de vormgeving van dit katholieke crematorium. Gastvrijheid voor eenieder die met overlijden wordt geconfronteerd, katholiek of niet, kan troostend zijn en mensen bekend maken met de katholieke spiritualiteit rond leven en dood. In de Binckhorst, in de toekomst een woon- en werkwijk, kan de kapel een plek van bezinning en stilte zijn. Nu al worden er veel kaarsjes opgestoken, maar bij het crematorium komt ook een bezinningsruimte, vlak bij de ingang. De vier elementen waar de schepping uit is opgebouwd, aarde, water, vuur en lucht, worden zichtbaar gemaakt: een eerbetoon aan het Zonnelied van Sint Franciscus.
Een grote groep mensen was getuige van het gebed bij de eerste paal, de zegening met wijwater. Daarna ging deze paal van acht meter de grond in. Er wordt niet meer geslagen, maar geboord. Dat veroorzaakt minder lawaai, maar is even effectief. De bouwperiode zal vele maanden in beslag nemen. We kijken verlangend uit naar het resultaat.
