Minder, minder, minder, presentatie bij het debat over de boeken 'God is verhuisd' en 'van macht ontdaan'.

Wij hebben dit boek geschreven in een context van minder, minder, minder. Als we niet uitkijken, dan wordt onze kerkelijke agenda daardoor bepaald. Minder pastores en gelovigen, minder geld, minder vrijwilligers. Er is misschien nog wel meer dat minder wordt, maar dat laat ik even aan uw fantasie.

Mensen raken ontmoedigd en geloven er niet meer in. Een kerngroep van turbovrijwilligers houdt het nog vol op basis van hun sociale netwerk: ze hebben het gezellig met elkaar. Ze kennen elkaar en doen al jaren wat zij gewend zijn te doen. Met vereende krachten wordt het kerkelijk huis overeind gehouden en met veel indrukwekkende energie. Het is indrukwekkend te zien met hoeveel liefde en energie dit wordt gedaan. Maar de neergang gaat wel door.

Het raakt niet alleen onszelf, maar het is ook het imago dat de kerken in Nederland genieten: nog even en het is voorbij. “God in Nederland” meet het iedere vijf jaar. En men weet precies wat men zoekt en wil meten: en inderdaad: kerken worden kleiner. Terwijl de mensen in het land roepen dat de samenleving er niet beter op zal worden zonder de kerken en de inzet van de vrijwilligers.

Het voorbeeld van vandaag 15 oktober, de Heilige Teresa van Avila uit de zestiende eeuw, heeft haar portie van minder, minder, minder ook gekregen. Zij liet zich echter niet weerhouden door deze tegenslagen. Bekend is haar uitroep op een moment dat zij op één van haar hervormingsreizen een auto-ongeluk kreeg, ik bedoel: de kar waar ze mee reisde raakte vast en tuimelde om en daar lag Teresa met haar bagage in de modder. Ze riep uit: “Heer, als u zo omgaat met uw vrienden, dan begrijp ik dat u er zo weinig heeft.” Zij werd niet alleen door weersomstandigheden en slechte wegen tegengewerkt: ook binnen de kerk zagen veel mensen haar liever gaan dan komen. Niettemin trok ze verder en vatte deze tegenslag niet op als een teken van de hemel om er niet meer in te geloven. De bronnen van haar apostolische ijver zaten namelijk dieper dan deze tegenslagen konden wegnemen. Haar overtuiging en haar wilskracht werden uitgedaagd.

De samenleving is voortdurend in beweging en de kerken bewegen mee. Sommigen verzetten zich tegen deze beweging en houden vast aan de kerk als een baken van eeuwigheid die verwijst naar God die eenvoudigweg te vinden is, als je maar je best doet om de boodschap van de kerken te verstaan. Anderen bewegen weer zo mee met de kerk dat ze niet meer opvalt en haar eigen stem en boodschap laat verwateren door de stromen waar zij op mee wil varen.

Een andere beweging heeft ons echter ertoe aangezet om dit boek te schrijven. We constateren dat op allerlei plekken, op onverwachte plaatsen God weer ter sprake komt. Uit onverdachte monden komt ter sprake dat mensen weer in God geloven en zich weer tot geloofsgemeenschappen voelen aangetrokken. Er groeien nieuwe beelden die helpen om van oude beelden afscheid te nemen.

Natuurlijk dacht ik dat iedereen inmiddels wel afscheid genomen had van het beeld van God als de Oude man met de witte baard op een hoge troon in de wolken die als een bijwijlen chagrijnige oude van dagen ons leven zit te verzieken met natuurrampen, ziektes en sterfgevallen van geliefden. Maar nog op 9 oktober legt Kristien Hemmerichs in Adieu God uit dat ze niet in God kan geloven omdat zij de man met de baard en de witte haren nogal naïef vindt. Ik denk dat ze in de parochies en gemeenten talloze medestanders vindt. Anderzijds zit Typhoon uitgebreid en onbekommerd te vertellen hoe hij zijn eigen onze Vader heeft geschreven, geïnspireerd door zijn eigen meditatie in de Dominicanerkerk te Zwolle, maar hij heeft weer last van een groot schuldgevoel dat hem overgedragen werd.

Er zijn ontegenzeggelijk mensen die het spoor van de God van Jezus Christus weer oppakken en verstaan. Het is een spoor dat leidt naar barmhartigheid, dat leidt naar naastenliefde, een spoor dat de mens optilt en weer met andere menen verbindt. Buiten de kerkelijke instituten wordt redelijk vaak geïnspireerder over God gesproken dan daarbinnen. Daarbinnen wordt met veel machtsvertoon gewerkt aan een keurige organisatie waar niets fout gaat en waar niets aan het toeval wordt overgelaten. Het menselijk leven moet daar volgens criteria worden beoordeeld en wanneer dit niet past: jammer maar helaas. We houden van U, maar U hoort er niet meer bij.

In plaatselijke gemeenten is het soms moeilijk om God te sprake te brengen omdat God niet populair meer zou zijn. Er wordt door onderzoekingen geconstateerd en we zien het ook in de ontwikkelingen bij jonge katholieken dat de jongere generatie weer klassieker is ingesteld. Maar anders dan sommigen hopen is dit niet name herstel van een oud elan dat we kwijt geraakt zijn. Met nieuwe ogen wordt naar oude schatten gekeken, maar de oude kerk wordt er niet mee hersteld. En dat is ook niet erg.

Verkondiging 29e zondag door het jaar, 16 oktober 2016

Lezingen
Exodus 17, 8-13
Psalm 121
2 Timotheüs 3, 14 - 4, 2
Lucas 18, 1-8

Welkom
Hoort God ons bidden? In de parabel gaat Jezus vandaag in op de vraag waarom ons gebed niet altijd stante pede verhoord wordt op de manier die wij vragen. Het gebed dient altijd de belangen van de verdrukte mens, de weduwe in het evangelie, of de vreemdelingen, het volk dat aangevallen wordt uit het verhaal aan Exodus. In ons gebed zou altijd het belang van de gekwetste mens centraal moeten zijn. Soms zijn we dat zelf, maar soms is dat een ander. Het gebed tilt ons op uit onze eenzaamheid en moet niet onze eigen belangen onderstrepen, maar wil ons juist verbinden met anderen. Voor die keren dat ons gebed meer egocentrisch was, vragen we God om vergeving.

Homilie
In de Plechelmusbasiliek in Oldenzaal heeft Herman Finkers vorige week een Latijnse Hoogmis georganiseerd waarbij alle delen van de eucharistieviering, ook de lezingen, gezongen werden in het Gregoriaans. De mensen werd verzocht om vooral mee te zingen met de bekende delen van de gezangen. De Basiliek zat vol met 800 mensen en de aanwezigen werden door de Latijnse muziek en gezangen tot gebed gebracht. De toelichting was in het Twents.

Dat is misschien niet helemaal te controleren, want wanneer wordt ontroering meditatie en wanneer wordt meditatie oprecht gebed? Wat beleven de mensen bij de muziek en noemen zij zich wel godsdienstig of katholiek? We kunnen niet in het hart van mensen kijken en nog minder beoordelen wat mensen raakt en hoe het hun leven dichter bij God brengt. Misschien is het ook niet zo belangrijk welk etiket we erop plakken. Misschien heeft u het al gehoord: God is verhuisd, en we zijn dus voorzichtig geworden om aan te wijzen waar God wel is en waar Hij niet is. Bovendien weten we dat God eigenlijk overal is en dat alleen wij nog in verwarring zijn over het adres dat we zouden moeten gebruiken.

We kennen hier de kracht van het Gregoriaans en mogen dat hier iedere week beluisteren in de hoogmis. Voor ons is de eucharistie het moment om God te ontmoeten en te beseffen dat Hij ons voedt. Dat gebeurt hier dagelijks in de kerk; dat kan echter op allerlei plekken gevierd worden in een Latijnse Hoogmis, op een viering langs de snelweg met de jongeren op Weg naar Krakau, of in de woestijn van Judea tijdens een pelgrimage naar het Heilig Land. God wil graag de mensen ontmoeten en hun leven delen. Hij wil ons niet alleen laten in een wereld die soms los van hem lijkt te zijn.

Wonderlijk is dat in deze geseculariseerde tijden een dergelijke Hoogmis zoveel mensen op de been brengt. Misschien is het een weg om een aantal mensen tot bezinning te brengen en een bijdrage te leveren aan hun ontmoeting met de Eeuwige. Het is geen algemeen redmiddel, maar het is goed om ook op die manier mensen bijeen te brengen. Mozes in de woestijn had geen Latijnse Hoogmis om zijn volk te verdedigen tegen de gruwelen van het volk Amalek. Die aanval die in het boek Exodus verteld wordt, is symbool geworden voor de meest laffe aanval op het volk: de achterhoede werd aangevallen, daar waar de kinderen en ouderen en verzwakte mensen zich bevonden. Het gebed van Mozes heeft hen gered. Het was een gebed dat gedragen werd door Aäron en Chur: Mozes was niet alleen in zijn gebed, maar werd gedragen door het volk.

De Latijnse Hoogmis is door Finkers niet bedoeld als een museumstuk of als nostalgie naar lang vervlogen tijden. Het is een gebed dat gedragen wordt door de eeuwen. De muziek en de zang zijn als het ware Mozes en Chur die onze handen omhoog heffen in het gebed. En als we meezingen en de woorden door ons hart laten gaan, meer nog door het hart dan dat we ze allemaal met ons verstand moeten begrijpen, komt er ruimte voor de Geest van God die ons meeneemt.

Die Geest van gebed die wij in ere proberen te houden, hier in de kerk, thuis in ons gezamenlijk gebed, in ons persoonlijk gebed, draagt de wereld. In het evangelie horen we de weduwe bidden. Zij lijkt alleen te staan. Er is niemand die haar rechten verdedigt. De rechter wil niet luisteren: hij geeft om God noch gebod. Toch zal haar gebed vruchten dragen en verhoord worden. Ook wij kunnen het idee hebben dat gebed er niet toe doet. Wat heeft het opgeleverd in onze wereld die net als de rechter zich van God lijkt te hebben los gemaakt?

Ik ben er van overtuigd dat we dan met een veel te algemene blik kijken. Wie focust op wat met individuele mensen gebeurt, ziet wel de kracht van gebed. Ik zie het op een ziekbed waar gebed en het sacrament van de ziekenzalving mensen opent en bij elkaar brengt. Ik zie het in een mens die door een ontmoeting weer tot geloof komt en haar hart durft te openen. Misschien heeft u zelf ook wel de ervaring dat gebed kracht en moed en zelfs licht in duistere tijden geeft.

Wat gebeurt er met de rechter in het verhaal? Dat is volgens mij helemaal niet interessant. De rechter uit de parabel is slechts bedoelt als symbool van belemmering en tegenwerking. De wijsheid van de parabel schuilt in de kracht van de weduwe. Zij laat haar gebed niet los en ze weet dat het recht aan haar kant staat en dat zij gehoor zal vinden.

Is ons gebed afhankelijk van de vraag of wij verhoring krijgen? Of beschouwen we het gebed als de adem van ons leven, het ritme van ons hart en de ordening van onze dagen? Net als Mozes heffen we onze handen ten hemel en bevelen heel de wereld aan bij Gods barmhartigheid. En of we nu Latijn zingen of Nederlands of Twents, God is ons nabij. Amen